System kaucyjny w Polsce: jak kody kreskowe nadają odpadom wartość?
13 września 2023 (Last updated: 20 maja 2024)
Systemy depozytowo-kaucyjne, znane jako DRS (ang. deposit return scheme), to sprawdzony od lat sposób na zwiększenie poziomu recyklingu odpadów opakowaniowych. „Sercem” systemu są maszyny revendingowe (ang. reverse vending machine, RVM), które przyjmują opakowanie i zwracają naliczoną wcześniej kaucję (bez konieczności pokazania paragonu). Większość działających w Europie maszyn bazuje na standardach GS1, które pozwalają zidentyfikować rodzaj opakowania, ale także zarządzać danymi producenta, dystrybutorów i podmiotów odpowiedzialnych za recykling.
System kaucyjny: Polska dogania Europę
W lipcu 2023 roku sejm przegłosował ustawę, która umożliwi wprowadzenie systemu kaucyjnego w Polsce. Nowe przepisy o gospodarce opakowaniami będą dotyczyć jednorazowych butelek z tworzyw sztucznych na napoje (np. woda, sok) o pojemności do 3 litrów, szklanych butelek wielorazowego użytku do 1,5 litra oraz puszek metalowych o pojemności do 1 litra.
Podobne systemy z powodzeniem działają już w wielu państwach europejskich, np. Chorwacji, Danii, Estonii, Finlandii, Holandii, Islandii, na Litwie, w Niemczech czy Norwegii i Szwecji. W ostatnich latach systemy bazujące na maszynach revendingowych zaczęły się pojawiać u naszych sąsiadów: Słowaków i Białorusinów. Natomiast Austria, Francja, Łotwa i Wielka Brytania pracują nad własnymi systemami kaucyjnymi.
System kaucyjny to puste opakowania pod ścisłą kontrolą
Głównym celem jest zwiększenie poziomu recyklingu oraz ograniczenie zaśmiecenia środowiska. Unijne przepisy nakładają na Polskę konkretne obowiązki – do 2025 roku 65% odpadów opakowaniowych ma podlegać recyklingowi, a do 2030 aż 90% butelek wykonanych z tworzyw sztucznych ma być odzyskiwanych. Na razie do selektywnej zbiórki i późniejszego zagospodarowania trafia mniej niż 40% opakowań. W tym aspekcie wyprzedzają nas nie tylko Skandynawowie czy Niemcy, ale także Litwini – nasi wschodni sąsiedzi odzyskują już 90% opakowań!
Od 2022 roku GS1 Polska jest partnerem projektu pilotażowego, w którym działa wspólnie z siecią Żabka Polska oraz firmą Maas Loop, producentem EKOmatów – małych i przystępnych cenowo kaucjomatów do niskopowierzchniowych sklepów.
Rozwiązanie wykorzystuje dwa kluczowe identyfikatory GS1 – GTIN i GLN. Numer GTIN (zapisany pod postacią kodu kreskowego) pozwala pobrać z bazy eProdukty podstawowe informacje o produkcie, m.in. o pojemności. Z kolei GLN (Globalny Numer Lokalizacyjny) umożliwia identyfikację fizycznej lokalizacji EKOmatu. Klient zwraca opakowania, otrzymując w zamian tzw. żappsy. W programie pilotażowym wykorzystano także inne rozwiązania GS1:
Znaczniki RFID mogą mieć także różne sposoby zasilania, które pozwala im przesyłać i odbierać dane:
- eProdukty – bazę wiarygodnych informacji produktowych prowadzoną przez GS1 Polska,
- GlobLOC – bazę informacji o lokalizacjach identyfikowanych numerem GLN.
Ponad 75% butelek PET z powrotem w obiegu
Testowany przez GS1 i partnerów system kaucyjny przyniósł dobre efekty. EKOmaty stanęły w Warszawie, Poznaniu i Bydgoszczy. W tym ostatnim mieście do programu pilotażowego przystąpił także urząd miasta. W efekcie udało się zebrać prawie 1 mln butelek PET, czyli ponad trzy czwarte opakowań wprowadzonych do obrotu w czasie trwania testu w Bydgoszczy. Do recyklingu w EKOmatach trafiło także ponad 350 tys. metalowych puszek.
Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej o roli standardów GS1 w gospodarce obiegu zamkniętego, przeczytaj nasz artykuł ekspercki w raporcie UN Global Compact: https://ungc.org.pl/raport-gospodarka-obiegu-zamknietego-w-opakowaniach/.
