System kaucyjny w Polsce: na co się przygotować?

System kaucyjny (DRS) to jeden z lepszych sposobów na zmniejszenie liczby odpadów, zwłaszcza plastiku. W Polsce takie rozwiązanie ma wejść w życie już w 2025 roku. Zobacz, na jakie wyzwania i zmiany warto się przygotować.

Systemy kaucyjne – udowodniona skuteczność

W Europie pierwszy system kaucyjny wprowadzono w Szwecji w 1984 roku. Systemy DRS są powszechnie uważane za rozwiązania skuteczne: poprawiają jakość materiałów do recyklingu i jednocześnie zmniejszają ilość śmieci (na Litwie po wprowadzeniu systemu kaucyjnego w 2016 roku wskaźnik zwrotu pojemników na napoje wzrósł z 34% do 92% w ciągu niecałych dwóch lat).

Trwają przygotowania do wdrożenia systemów kaucyjnych za puste opakowania po napojach w całej UE do 2029 roku. Według Zero Waste Europe powszechne systemy kaucyjne powinny obejmować wszystkie rodzaje materiałów (plastik, szklane butelki wielorazowego użytku, aluminium itp.). Nie należy ich ograniczać do pojemników na napoje, ale rozszerzyć o kubki do kawy czy pojemniki na jedzenie. Przykładowo, w Korei Południowej wprowadzono system kaucyjny dla kubków na kawę i pojemników na jedzenie na wynos. Z kolei Indie mają powszechny system zwrotu pudełek na lunch w dostawie.

System kaucyjny w Polsce: nowe inicjatywy GS1 Polska

W 2025 roku wejdą w życie przepisy nowej ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. Do tego czasu wszyscy interesariusze muszą się przygotować do sprawnej realizacji założeń nowego prawa. Bazując na doświadczeniach innych krajów, GS1 Polska rekomenduje, żeby system kaucyjny w Polsce również oprzeć na globalnych, sprawdzonych standardach GS1.

We wrześniu na zaproszenie GS1 Polska spotkali się w Warszawie producenci, sieci handlowe, dostawcy maszyn oraz przyszli operatorzy, którzy mogliby być odpowiedzialni za wprowadzenie systemu kaucyjnego. Celem spotkania było wypracowanie wspólnego rozwiązania technicznego dla operatorów i interesariuszy systemu kaucyjnego w Polsce. GS1 chciałaby stać się gospodarzem dialogu, który umożliwi wymianę pomysłów, opinii i najlepszych praktyk.

Standardy GS1 są kluczowym elementem wielu funkcjonujących systemów DRS na całym świecie. Kraje, które je stosują, to: Estonia, Litwa, Malta, Niemcy, Izrael, Słowacja, Chorwacja, Dania, Belgia, Luksemburg, Holandia, Szwecja, Finlandia, Łotwa, Norwegia. Dzięki standardom GS1 wszyscy i interesariusze, tj.: producenci, sieci handlowe, producenci maszyn revendingowych oraz operatorzy systemu, korzystają ze spójnej identyfikacji i oznakowania, a także wymieniają niezbędne informacje.

Od 2022 roku GS1 Polska jest partnerem pilotażowego projektu, który ma na celu sprawdzenie, na ile Polska jest gotowa do wprowadzenia systemu gospodarki obiegu zamkniętego. Działa w tym projekcie wspólnie z siecią Żabka Polska oraz firmą Maas Loop, producentem EKOmatów – małych kaucjomatów do niskopowierzchniowych sklepów.

Rozwiązanie wykorzystuje dwa kluczowe identyfikatory GS1 – GTIN i GLN. Numer GTIN (zapisany pod postacią kodu EAN) pozwala pobrać z bazy eProdukty informacje o produkcie, materiale i wielkości oddawanego opakowania. Z kolei GLN umożliwia identyfikację lokalizacji EKOmatu. Klient zwraca opakowanie i w zamian otrzymuje punkty lojalnościowe, tzw. żappsy, w aplikacji żappka.

EKOmaty stanęły w 2022 roku w Warszawie, Poznaniu i Bydgoszczy. W tym ostatnim mieście do programu pilotażowego przystąpił także urząd miasta. W efekcie udało się zebrać prawie 1 mln butelek PET, czyli ponad trzy czwarte opakowań PET wprowadzonych do obrotu w czasie trwania testu w Bydgoszczy. Do recyklingu w EKOmatach trafiło także ponad 350 tys. metalowych puszek.

Technologia motywuje Serbów do inteligentnego recyklingu 

Systemy kaucyjne są skuteczne na całym świecie, dlatego że nadają pozornie bezużytecznym odpadom wartość. Innowacyjny projekt pilotażowy w Serbii idzie o krok dalej: wykorzystuje inteligentne technologie do zbierania danych na temat interakcji konsumentów z systemem kaucyjnym (DRS). Miasto Zrenjanin testuje użycie inteligentnych etykiet i technologii mobilnej do uproszczenia recyklingu odpadów opakowaniowych (źródło: rev-log.com).

Projekt wykorzystuje różne typy mechanizmów zwrotu, w tym pięć maszyn do zwrotu opakowań zdolnych do skanowania wszystkich czterech rodzajów opakowań. Oprogramowanie umożliwia śledzenie każdej jednostki opakowania: od półki do punktu zwrotu. Kluczowym elementem innowacji jest to, że cały proces zwrotu opakowań jest prowadzony za pomocą aplikacji internetowej przygotowanej pod smartfony. Konsumenci otrzymują zniżki w sklepach i nagrody specjalne, co ma zachęcić ich do udziału w inteligentnym recyklingu.

System kaucyjny – wyzwania wdrożeniowe 

System kaucyjny to skuteczne narzędzie do zarządzania odpadami opakowaniowymi, ale jego wprowadzenie wiąże się z szeregiem wyzwań. Proces wdrożenia zwykle trwa około dwóch lat – od momentu uchwalenia odpowiednich przepisów. To spore wyzwanie dla kraju albo regionu, który próbuje szybko wprowadzić takie rozwiązanie. Kluczowym rozwiązaniem jest sprawne zarządzanie zwrotami.

Dla sprawnego działania systemu kaucyjnego niezwykle istotne jest stworzenie sieci punktów zwrotu: muszą być łatwo dostępne i efektywnie zarządzane. Do rozwiązania pozostają więc sprawy magazynowania, logistyki i BHP. W przypadku międzynarodowych firm wyzwaniem może być konieczność zapewnienia zgodności systemu kaucyjnego z przepisami obowiązującymi w poszczególnych krajach.

Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) z pewnością zwracają uwagę na koszty związane z wdrożeniem systemu DRS i zarządzaniem nim. Do wydatków na zakup i utrzymanie odpowiedniego sprzętu należy też dodać koszty obsługi zwrotów. W niektórych przypadkach mogą wystąpić problemy techniczne związane z systemem DRS, takie jak błędy w oprogramowaniu zarządzającym systemem. Jednak jak przekonuje Hanna Walczak, menedżer ds. wdrożeń standardów GS1 w GS1 Polska, w nowoczesnej gospodarce opakowaniami nie trzeba skomplikowanych innowacji.

– Wystarczy skorzystać ze sprawdzonych rozwiązań, które z powodzeniem funkcjonują w innych krajach od wielu lat. Dlatego razem z naszymi partnerami dążymy do opracowania rozwiązania, które każdy detalista w kraju, bez względu na skalę działalności, będzie mógł łatwo wdrożyć oraz zintegrować z innymi systemami – komentuje ekspertka GS1 Polska.

Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej o roli standardów GS1 w gospodarce obiegu zamkniętego, przeczytaj nasz artykuł ekspercki w raporcie UN Global Compact: https://ungc.org.pl/raport-gospodarka-obiegu-zamknietego-w-opakowaniach/.