Najczęściej zadawane pytania o system kaucyjny (DRS)
18 grudnia 2024 (Last updated: 08 stycznia 2025)
Wprowadzenie DRS wiąże się z wieloma wyzwaniami logistycznymi, operacyjnymi, a także z wątpliwościami konsumentów. Przedstawiamy więc odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania o system kaucyjny.
Co to jest system kaucyjny (DRS)?
System kaucyjny DRS (ang. Deposit Return System) to mechanizm, który ma na celu zwiększenie recyklingu i ponowne wykorzystanie opakowań. Polega na pobieraniu kaucji przy zakupie napojów, która jest zwracana konsumentowi, gdy oddaje puste opakowanie do punktu zbiórki. Dzięki temu systemowi będziemy dążyć do zmniejszenia ilości odpadów na wysypiskach i efektywnego wykorzystania surowców wtórnych.
Kiedy system kaucyjny w Polsce?
System kaucyjny w Polsce ma zacząć obowiązywać od października 2025 roku. Data została zaktualizowana, aby dać przedsiębiorcom i konsumentom czas na przygotowanie się do nowych regulacji.
Jaka ustawa reguluje system kaucyjny w Polsce?
System kaucyjny został wprowadzony ustawą z 13 lipca 2023 roku o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2023 r. poz. 1852).
Ministerstwo Klimatu i Środowiska nadal pracuje nad zmianami w ustawie o systemie kaucyjnym. Nowelizacja ma na celu dokładniejsze określenie zasad wydawania, cofania i zmieniania zezwoleń na prowadzenie systemu kaucyjnego. Projekt uwzględnia również postulaty branży, takie jak:
- śledzenie kaucji w całym łańcuchu sprzedaży,
- wyłączenie opakowań po produktach mlecznych,
- wprowadzenie jednolitego systemu oznakowania.
System kaucyjny – jakie opakowania obejmuje?
System kaucyjny obejmie większość opakowań napojów, ale niektóre, takie jak butelki po winie czy wysokoprocentowych alkoholach, mają być wyłączone z systemu. Oznacza to, że nie wszystkie opakowania będą podlegały kaucji, co może wynikać z takich przyczyn jak specyfika rynku czy trudności logistyczne.
System kaucyjny – butelki szklane, plastikowe czy puszki?
Systemem kaucyjnym będą objęte jednorazowe butelki plastikowe o pojemności do 3 litrów, szklane butelki wielokrotnego użytku do 1,5 litra oraz metalowe puszki o pojemności do 1 litra. Oznacza to, że większość popularnych opakowań na napoje będzie podlegała kaucji, co ma zachęcić konsumentów do ich zwrotu i recyklingu.
System kaucyjny – ilu operatorów będzie w Polsce?
W przeciwieństwie do systemu kaucyjnego w innych krajach, jak Niemcy, w Polsce będzie kilku operatorów, a nie jeden.
Jak wygląda system kaucyjny w innych krajach?
System kaucyjny – Niemcy
Niemiecki system kaucyjny, znany jako Pfandsystem, jest jednym z najbardziej rozwiniętych w Europie. Został wprowadzony w 2003 roku. Obejmuje butelki plastikowe, puszki aluminiowe i butelki szklane. Kaucja za butelki jednorazowego użytku wynosi 0,25 euro, a za butelki wielokrotnego użytku od 0,08 do 0,25 euro. System jest bardzo efektywny – konsumenci zwracają około 95% opakowań. Od 2024 roku kaucją objęte są również butelki po mleku i napojach mlecznych.
System kaucyjny – Słowacja
W Słowacji system kaucyjny został wprowadzony 1 stycznia 2022 roku i obejmuje butelki PET oraz puszki po napojach. Kaucja wynosi 0,15 euro za opakowanie. System ma zwiększyć efektywność recyklingu, który przed jego wprowadzeniem wynosił tylko 60%. W pierwszym roku działania systemu udało się zebrać ponad 70% opakowań, a w kolejnym roku już 92%. Automaty do zwrotu opakowań znajdują się w sklepach o powierzchni powyżej 300 m².
System kaucyjny – Holandia
Holandia wprowadziła system kaucyjny w 2005 roku. Obejmuje butelki plastikowe i szklane oraz puszki aluminiowe. Kaucja wynosi 0,25 euro za butelki plastikowe i puszki. System jest bardzo efektywny – konsumenci zwracają ponad 80% opakowań. Od 2023 roku kaucją są objęte również puszki aluminiowe. System kaucyjny w Holandii działa na zasadzie zwrotu kaucji za każdą oddaną butelkę lub puszkę. Konsument płaci kaucję przy zakupie napoju i odzyskuje tę kwotę, kiedy odda puste opakowanie do specjalnych automatów w sklepach.
Z jakimi kosztami wiąże się wdrożenie systemu kaucyjnego w Polsce?
Zgodnie z raportem Deloitte „System kaucyjny w Polsce – koszty, perspektywy, szanse” całkowite koszty operacyjne systemu w ciągu 10 lat wyniosą około 37 miliardów złotych.
Ta kwota to:
- koszty inwestycyjne na uruchomienie systemu – szacowane na ponad 14 miliardów złotych,
- 23 miliardy złotych na koszty operacyjne, w tym: zatrudnienie pracowników, opłaty logistyczne oraz serwisowanie urządzeń.
Jakie są korzyści z wprowadzenia systemu kaucyjnego?
Wprowadzenie systemu kaucyjnego przynosi liczne korzyści ekologiczne i ekonomiczne. Przede wszystkim zwiększa poziom recyklingu, co prowadzi do zmniejszenia ilości odpadów na wysypiskach. Ponadto system kaucyjny pomaga w oszczędzaniu surowców naturalnych, ponieważ opakowania są ponownie wykorzystywane. Zmniejsza się zanieczyszczenie środowiska, co ma pozytywny wpływ na zdrowie ludzi i zwierząt.
Jak konsument odzyska pieniądze za oddaną butelkę?
Kaucja jest pobierana od konsumenta przy zakupie napoju i zwracana po oddaniu pustego opakowania. Zwrot kaucji musi nastąpić w gotówce, a wszelkie inne formy zwrotu, takie jak vouchery, są niedopuszczalne.
Czy do zwrotu kaucji trzeba mieć paragon?
Konsument nie będzie musiał mieć paragonu, aby uzyskać zwrot kaucji. Zwrot będzie możliwy w punkcie zbiórki lub w butelkomatach. Opakowania muszą być odpowiednio oznakowane i nie mogą być zgniecione. Dzięki temu proces zwrotu będzie prosty i wygodny dla konsumentów, co ma zachęcić ich do aktywnego uczestnictwa w systemie.
Jakie będą koszty dla konsumentów?
Koszty systemu kaucyjnego mogą wpłynąć na ceny produktów, ponieważ producenci będą musieli je uwzględnić w cenach napojów. Ostateczną decyzję o wysokości cen podejmą producenci, którzy będą musieli znaleźć równowagę między kosztami systemu a konkurencyjnością swoich produktów.
Czy można zbierać butelki już teraz, aby oddać je później?
Nie, obecne butelki nie mają jeszcze wymaganych oznaczeń systemu kaucyjnego, więc nie będą kwalifikować się do zwrotu kaucji. Oznacza to, że konsumenci będą musieli poczekać na wprowadzenie nowych opakowań z odpowiednimi oznaczeniami, aby móc korzystać z systemu kaucyjnego.
Oznakowania na opakowaniach objętych systemem kaucyjnym będą wskazywały na przynależność do systemu oraz wysokość kaucji. Wzór takiego oznakowania można znaleźć na stronie Ministerstwa Klimatu i Środowiska: https://www.gov.pl/web/klimat/oznakowanie-opakowan-w-systemie-kaucyjnym.
Czy butelki w systemie kaucyjnym będą poddane sortowaniu?
Butelki zebrane w systemie kaucyjnym również będą sortowane przed recyklingiem, podobnie jak obecnie. Opakowania, które zostaną zebrane selektywnie, trafią do tych samych instalacji sortowania i recyklingu, co opakowania wyrzucone do kosza. Proces sortowania jest niezbędny, aby zapewnić skuteczny recykling i przetwarzanie materiałów na nowe produkty.
Jakie będą zasady rozliczania VAT w systemie kaucyjnym w Polsce?
- Kaucja będzie pobierana na każdym etapie dystrybucji, od producentów, przez hurtowników i detalistów, aż po konsumentów.
- Kaucje pobierane w ramach systemu będą zwolnione z podatku VAT. Dzięki temu przedsiębiorcy nie będą musieli naliczać dodatkowego VAT od wartości kaucji, co upraszcza i obniża koszty rozliczeń.
- Przedsiębiorcy będą zobowiązani pod koniec roku kalendarzowego do rozliczenia VAT od kaucji niezwróconych opakowań. Jeśli część opakowań nie zostanie zwrócona, przedsiębiorcy muszą uwzględnić te kaucje jako podstawę opodatkowania.
Które sklepy będą podlegały systemowi kaucyjnemu?
- Sklepy o powierzchni powyżej 200 m² będą zobowiązane do przyjmowania zwrotów opakowań. Muszą zapewnić odpowiednie punkty zbiórki, gdzie klienci mogą zwracać opakowania i otrzymywać zwrot kaucji.
- Mniejsze sklepy mogą dobrowolnie zdecydować się na uczestnictwo w systemie kaucyjnym. Choć nie są zobowiązane, mogą to zrobić, aby przyciągnąć klientów i wspierać działania proekologiczne.
Jakie obowiązki dla przedsiębiorców wynikają z systemu kaucyjnego?
Producent:
- musi umieszczać odpowiednie oznaczenia na opakowaniach, które wskazują, że są one objęte systemem kaucyjnym,
- jest zobowiązany do pobierania kaucji za opakowania przy sprzedaży swoich produktów,
- musi zapewnić możliwość zwrotu kaucji za zwrócone opakowania,
- powinien współpracować z operatorami, by zapewnić odpowiednie punkty zbiórki opakowań.
Operator:
- musi zapewnić punkty zbiórki opakowań, gdzie klienci mogą zwracać opakowania i otrzymywać zwrot kaucji,
- jest zobowiązany do prowadzenia szczegółowej ewidencji pobranych i zwróconych kaucji,
- musi informować klientów o wysokości kaucji oraz zasadach jej zwrotu, nawet jeśli nie jest to bezpośrednio zapisane w ustawie – jest to dobra praktyka.
Sklepy:
- muszą zapewnić odpowiednie punkty zbiórki, gdzie klienci mogą zwracać opakowania i otrzymywać zwrot kaucji,
- są zobowiązane do prowadzenia szczegółowej ewidencji pobranych i zwróconych kaucji,
- muszą informować klientów o wysokości kaucji oraz zasadach jej zwrotu. Choć nie jest to bezpośrednio zapisane w ustawie, jest to dobra praktyka, która pomaga w budowaniu zaufania i świadomości wśród konsumentów.
Jakie są sankcje za nieprzestrzeganie przepisów systemu kaucyjnego?
Przedsiębiorcy, którzy nie będą przestrzegać przepisów systemu kaucyjnego, mogą być narażeni na kary finansowe oraz inne sankcje administracyjne. Chodzi o zapewnienie skutecznego funkcjonowania systemu i zachęcenie przedsiębiorców do przestrzegania nowych regulacji.
Co dla przedsiębiorców oznacza okres przejściowy?
Ustawodawca wprowadził okres przejściowy, aby przedsiębiorcy mogli dostosować się do nowych przepisów, które dotyczą systemu kaucyjnego. W tym czasie, od października 2025 roku, w obrocie będą zarówno opakowania objęte kaucją, jak i te, które nie będą jej podlegały.
Obecnie funkcjonujące dobrowolne systemy kaucyjne mogą działać do końca 2024 roku. Opakowania wprowadzone do obrotu przed uruchomieniem nowego systemu kaucyjnego będą mogły być zbierane na dotychczasowych zasadach do końca 2025 roku. Oznacza to, że w pierwszym roku działania nowego systemu niektóre opakowania będą mogły być zwracane na starych zasadach, np. w formie bonów na zakupy. To ułatwi przejście na nowy system i zwiększy poziom zbierania opakowań, co pozytywnie wpłynie na środowisko.
Jakie są korzyści z okresu przejściowego dla przedsiębiorców?
Okres przejściowy pozwala przedsiębiorcom na płynne dostosowanie się do nowych wymogów prawnych. Dzięki temu mogą stopniowo wprowadzać zmiany w swoich systemach operacyjnych, uniknąć nagłych i kosztownych przekształceń. Przedsiębiorcy mają czas na przygotowanie odpowiednich oznaczeń na opakowaniach, dostosowanie infrastruktury do przyjmowania zwrotów oraz edukację pracowników i konsumentów na temat nowych zasad.
